(Vụ án tranh chấp về thừa kế giữa chị Trang và bà Nguyệt đối với nhà 8/1A Khu phố 1, phường An Khánh, Quận 2, TP. Hồ Chí Minh)

Cụ Lại Văn Vĩ (chết năm 1983) và vợ là cụ Nguyễn Thị Thuận (chết ngày 20/01/2009) là chủ sở hữu nhà 8/1A Khu phố 1, phường An Khánh, Quận 2, TP. Hồ Chí Minh (sau đây gọi tắt là nhà 8/1A). Cụ Vĩ và cụ Thuận là ông bà nội của nguyên đơn Lại Thị Thanh Trang và là cha mẹ của bị đơn Lại Thị Ánh Nguyệt (một trong 4 người con chung của cụ Vĩ và cụ Thuận).

Chị Trang có đơn khởi kiện chia thừa kế nhà 8/1A ngày 17/8/2009. Do nhà 8/1A nằm trong quy hoạch xây dựng khu đô thị Thủ Thiêm nên UBND Quận 2 đã có quyết định thu hồi đất và bồi thường thiệt hại do việc giải tỏa nhà và thu hồi đất.

Tại Quyết định số 14693/QĐ-UBND ngày 29/10/2009 của UBND Quận 2 có nội dung:

“ Điều 1: Bồi thường , hỗ trợ thiệt hại và tái định cư cho ông (bà) Lại Thị Ánh Nguyệt là đại diện các đồng thừa kế của ông Lại Văn Vĩ và bà Nguyễn Thị Thuận (đã chết) thường trú tại: 8/1A Tổ 4, Khu phố 1, phường An Khánh, Quận 2 có căn nhà (thửa đất) bị giải tỏa số 8/1A…Thuộc quy hoạch xây dựng Khu đô thị mới Thủ Thiêm với tổng giá trị bồi thường, hỗ trợ thiệt hại và tái định cư là 1.043.697.700 đồng…

-Về tái định cư: được mua nền đất hoặc căn hộ chung cư theo giá tái định cư với diện tích tiêu chuẩn 200,00 m­²;”.

Tại Thông báo số 1873/TB-UBND ngày 29/10/2009 của UBND Quận 2 (Thông báo có nêu căn cứ Quyết định  số 14693/QĐ-UBND ngày 29/10/2009 của UBND Quận 2) có nội dung:

“- Trường hợp chọ phương thức tái định cư thì được nhận số tiền 1.043.697.700 đồng…về tái định cư: được mua nền đất hoặc căn hộ chung cư với diện tích tiêu chuẩn là 200,00m2 theo giá tái định cư.

            -Trường hợp chọn phương thức nhận toàn bộ bằng tiền hỗ trợ từ chính sách tái định cư thì được nhận số tiền là 4.243.697.700 đồng…”.

Tại Bản án dân sự sơ thẩm số 1165/2010/DS-ST ngày 12/8/2010, TAND thành phố Hồ Chí Minh đã xác định số tiền bồi thường hỗ trợ giải tỏa căn nhà 8/1A là di sản thừa kế của cụ Vĩ và cụ Thuận và có tổng giá trị là 4.243.697.700 đồng. Bà Nguyệt kháng cáo. Tại Bản án dân sự phúc thẩm số 251/2010/DS-PT ngày 09/11/2010, Tòa Phúc thẩm TAND tối cao tại thành phố Hồ Chí Minh đã sửa bản án sơ thẩm, xác định di sản của cụ Vĩ và cụ Thuận chỉ là 1.043.697.700 đồng. Chị Trang có đơn yêu cầu giám đốc thẩm. Bản án phúc thẩm đã bị Chánh án TAND tối cao kháng nghị giám đốc thẩm.

Tại phiên họp ngày 18/12/2013, Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao  đã quyết định hủy Bản án phúc thẩm và Bản án sơ thẩm; giao cho TAND thành phố Hồ Chí Minh xét xử sơ thẩm lại. Quyết định giám đốc thẩm có một số vấn đề pháp lý quan trọng sau:

Ở thời điểm mở thừa kế thì di sản của cụ Vĩ và cụ Thuận là căn nhà 8/1A. Tuy nhiên, ở thời điểm giải quyết tranh chấp đã có quyết định của cấp có thẩm quyền xác định nhà 8/1A sẽ phải giải tỏa, di sản chắc chắn sẽ thay đổi nên phải xác định khoản tiền đền bù do giải tỏa nhà 8/1A mới là di sản thừa kế còn lại thực tế để chia cho các thừa kế. Bản án sơ thẩm và Bản án phúc thẩm đều xác định khoản tiền đền bù là di sản của cụ vĩ v à cụ Thuận là đúng nhưng đã xác định khác nhau về tổng giá trị của khoản đền bù này.

Bản án phúc thẩm xác định giá trị khoản đền bù căn cứ vào Quyết định số 14693/QĐ-UBND ngày 29/10/2009 của UBND Quận 2 là có căn cứ; tuy nhiên, xác định di sản thừa kế chỉ là 1.043.697.700 đồng, không bao gồm phần giá trị hỗ trợ tái định cư là không đúng. Để hiểu đúng tổng giá trị bồi thường cho chủ sở hữu (cụ Vĩ và cụ Thuận) phải căn cứ vào Thông báo  số 1873/TB-UBND ngày 29/10/2009 của UBND Quận 2 (ban hành sau Quyết định số 14693, có nêu căn cứ Quyết định 14693). Thông báo này có nội dụng là quyết định của cơ quan có thẩm quyền (UBND Quận 2) vùa có giá trị giải thích rõ hơn nội dung của Quyết định 14693 vừa cho phép lựa chọn phương thức đền bù khác. Thông báo số 1873/TB-UBND đã nêu rõ “Trường hợp chọn phương thức nhận toàn bộ bằng tiền hỗ trợ từ chính sách tái định cư thì được nhận số tiền là 4.243.697.700 đồng”, và “bồi thường, hỗ trợ thiệt hại và tái định cư đối với ông (bà) Lại Thị Anh Nguyệt là đại diện các đồng thừa kế  của ông Lại Văn Vĩ và bà Nguyễn Thị Thuận (đã chết)”. Như vậy, tổng di sản của cụ Vĩ và cụ Thuận được chuyển hóa từ căn nhà 8/1A là 4.243.697.700 đồng (bao gồm cả phần hỗ trợ tái định cư).

Bản án sơ thẩm đã xác định đúng giá trị di sản nhưng vẫn phải hủy án sơ thẩm để giải quyết sơ thẩm lại vì Bản án sơ thẩm đã không xem xét đến công sức của bà Nguyệt về việc chăm sóc, phụng dưỡng cha mẹ (người để lại di sản).

Vấn đề pháp lý có thể rút ra là:

Trong trường hợp nhà, đất thuộc di sản thừa kế bị giải tỏa, thu hồi thì phần hỗ trợ tái định cư (nền đất,nhà tái định cư, hoặc quyền nhận chuyển nhượng nền đất hoặc mua nhà tái định cư…) vẫn thuộc di sản thừa kế nếu có căn cứ là một phần bồi thường bằng hiện vật chứ không phải là hỗ trợ riêng cho người đang sử dụng nhà, đất.